ابزار نجاری طیف گسترده‌ای از وسایل دستی و برقی هستند که برای ساخت، شکل‌دهی، اتصال و پرداخت چوب و گاهی اوقات سایر مواد به کار می‌روند. عملکرد آن‌ها بر اساس نوع ابزار متفاوت است، اما به طور کلی در یکی از دسته‌های زیر قرار می‌گیرند:

دسته‌بندی اصلی ابزار نجاری و عملکردهای آن‌ها:

1. اندازه‌گیری و علامت‌گذاری (Layout & Marking):

   • عملکرد: تعیین ابعاد دقیق، خطوط برش، مراکز سوراخ‌ها و محل اتصالات روی چوب.

   • ابزارهای مهم:

     • متر نجاری (Tape Measure): اندازه‌گیری طول و عرض.

     • گونیا (Square): (مثل گونیای ترکیبی Combination Square، گونیای مهندسی Try Square، گونیای اسلایدی Sliding T-Bevel) ایجاد زوایای دقیق 90 درجه یا متغیر، انتقال زاویه، علامت‌گذاری خطوط عمود بر لبه.

     • خط‌کش فلزی (Steel Ruler): اندازه‌گیری دقیق و علامت‌گذاری مستقیم.

     • خط‌کش T (T-Square): علامت‌گذاری خطوط موازی با لبه.

     • خط کش انعطاف‌پذیر (Flexible Curve Ruler): علامت‌گذاری منحنی‌ها.

     • خط‌کش ترکیبی (Combination Square): چندکاره (اندازه‌گیری، عمق‌سنجی، گونیا 90 و 45 درجه).

     • کولیس (Caliper): اندازه‌گیری قطر داخلی، خارجی و عمق با دقت بالا.

     • مداد نجاری (Carpenter's Pencil): علامت‌گذاری روی چوب (ضخیم و شکست‌ناپذیر).

     • خراش‌اندن (Marking Knife / Awl): ایجاد خطوط دقیق‌تر از مداد برای برش یا اتصالات.

2. برش‌کاری (Cutting):

   • عملکرد: جدا کردن قطعات چوب به اندازه دلخواه، ایجاد اشکال، برش زوایا و منحنی‌ها.

   • ابزارهای مهم:

     • اره دستی (Handsaw): انواع مختلف با کاربردهای خاص:

       • اره اره‌پشت‌دار (Backsaw - مثل اره فارسی‌بر Dovetail Saw, Tenon Saw): برش‌های دقیق و مستقیم برای اتصالات (فارسی، زبانه).

       • اره چوب‌بری (Rip Saw): برش در جهت طول الیاف چوب.

       • اره عرض‌بر (Crosscut Saw): برش عمود بر جهت الیاف چوب.

       • اره منحنی‌بر (Coping Saw): برش منحنی‌ها و اشکال پیچیده.

     • اره برقی (Power Saws):

       • اره دوربری (Circular Saw): برش مستقیم طولی و عرضی سریع.

       • اره میزی (Table Saw): قلب کارگاه، برای برش‌های مستقیم، شیارزنی، زاویه‌دار کردن با دقت و تکرارپذیری بالا.

       • اره عمودبر (Miter Saw): برش زوایای دقیق (معمولاً عرضی) برای قاب‌سازی و کفپوش.

       • اره فارسی‌بر (Dovetail Saw - نوع برقی): ایجاد اتصالات پیچیده به صورت مکانیزه.

       • اره منبت‌کاری (Jigsaw): برش منحنی‌ها و اشکال نامنظم.

       • اره اره‌مویی (Scroll Saw): برش منحنی‌های ظریف و دقیق (مثل منبت‌کاری).

       • اره نواری (Band Saw): برش منحنی‌ها، برش ضخامت و حتی اره‌کشی مجدد الوار.

3. تراشکاری و شکل‌دهی (Shaping & Smoothing):

   • عملکرد: حذف لایه‌های نازک چوب برای ایجاد سطوح صاف، شکل‌دهی به لبه‌ها (گونیایی، گرد، طرح‌دار)، ایجاد شیار، زبانه و سایر فرم‌ها.

   • ابزارهای مهم:

     • رنده دستی (Hand Plane): انواع مختلف:

       • رنده سطلی (Jack Plane): رندیدن اولیه و سریع سطوح ناهموار.

       • رنده پرداخت (Smoothing Plane): ایجاد سطح نهایی صاف و صیقلی.

       • رنده گونیا (Block Plane): رندیدن لبه‌ها و انتها (End Grain)، کارهای کوچک.

       • رنده شیارزن (Router Plane): صاف کردن کف شیارها.

       • رنده زبانه‌زن (Shoulder Plane): تنظیم دقیق زبانه‌ها و شانه‌ها در اتصالات.

     • رنده برقی (Electric Planer): رندیدن سریع سطوح بزرگ.

     • روتر (Router): یکی از پرکاربردترین ابزارها برای:

       • روتر دستی (Handheld Router): ایجاد لبه‌های تزئینی (گونیایی، گرد، طرح‌دار)، شیارزنی، کپی‌کاری، اتصالات نیم‌نیم، ایجاد فرو رفتگی.

       • روتر میزی (Router Table): کار با قطعات کوچک و ایجاد لبه‌ها و اتصالات با دقت و ایمنی بالاتر.

     • سنباده‌ها (Sanding):

       • سنباده‌های دستی (Sandpaper & Sanding Block): سنباده‌زنی دستی سطوح کوچک یا پیچیده.

       • سنباده لرزشی (Orbital Sander): سنباده‌زنی سطوح صاف با سرعت مناسب.

       • سنباده نواری (Belt Sander): حذف سریع حجم زیاد چوب (پرداخت اولیه).

       • سنباده دیسکی (Disc Sander): معمولاً روی میز، برای صاف کردن انتها و لبه‌ها.

       • سنباده استوانه‌ای (Spindle Sander): سنباده‌زنی منحنی‌ها و سطوح داخلی.

     • اسکنه‌ها (Chisels): ابزارهای دستی برای تراشیدن، کنده‌کاری، ایجاد شیار و اتصالات دقیق (مثل اتصالات فارسی). انواع مختلفی دارند (پهن، زاویه‌دار، منبت‌کاری).

     • اره رنده (Spokeshave): شکل‌دهی به منحنی‌ها و سطوح محدب/مقعر.

4. سوراخ‌کاری و اتصال (Drilling & Fastening):

   • عملکرد: ایجاد سوراخ برای پیچ، میخ، دوبل، اتصالات مرکب و یا شروع برش‌ها.

   • ابزارهای مهم:

     • دریل (Drill): معمولاً دریل چکشی/برقی (Cordless Drill/Driver). سوراخ‌کاری و پیچ‌اندازی سریع.

     • دریل ستونی (Drill Press): ایجاد سوراخ‌های دقیق، عمود و با عمق کنترل شده.

     • اره‌پول (Hole Saw): ایجاد سوراخ‌های بزرگ دایره‌ای.

     • فورسنر (Forstner Bit): ایجاد سوراخ‌های تخت‌کف و با لبه صاف (مثلاً برای لولای مخفی).

     • مته‌های مرغک (Brad Point Bits): ایجاد سوراخ‌های دقیق با نقطه مرکزی برای جلوگیری از لیز خوردن.

     • چکش (Hammer): انواع مختلف (چکش سرگرد، چکش میخ‌کش) برای کوبیدن و کشیدن میخ.

     • منگنه‌کوب (Staple Gun): (معمولاً بادی یا برقی) برای اتصال سریع با منگنه.

     • تفنگ میخکوب (Nail Gun): (معمولاً بادی) برای کوبیدن سریع میخ در ابعاد مختلف.

     • پیچ‌گوشتی (Screwdrivers): دستی و برقی (اغلب همان دریل) برای پیچ‌اندازی.

     • گیره‌ها (Clamps): نگه‌داری قطعات در کنار هم هنگام چسب‌زنی، پیچ‌کاری یا خشک‌شدن. انواع بسیار زیاد (F-Clamp, Bar Clamp, Pipe Clamp, C-Clamp, Corner Clamp, Hand Screw Clamp).

5. پرداخت (Finishing):

   • عملکرد: آماده‌سازی نهایی سطح چوب برای محافظت و زیبایی.

   • ابزارهای مهم: (علاوه بر سنباده‌ها)

     • کاردک پهن (Putty Knife): پر کردن درزها، گره‌ها و حفره‌ها با بتونه چوب.

     • قلم‌موها (Brushes) / پارچه بدون پرز (Lint-Free Cloths): اعمال لکه چوب (Stain)، روغن جلا (Varnish)، پلی‌یورتان (Polyurethane)، لاک الکل (Shellac)، روغن (Oil).

     • پیستوله پاشش (Spray Gun): برای پاشش یکنواخت رنگ و لاک (معمولاً در محیط حرفه‌ای‌تر).

عملکردهای کلیدی در نجاری که با ترکیب این ابزارها انجام می‌شوند:

• برش مستقیم و زاویه‌دار: (اره میزی، اره عمودبر، اره دوربری، اره دستی)

• برش منحنی: (اره منبت‌کاری، اره اره‌مویی، اره نواری، اره منحنی‌بر)

• صاف‌کردن و هموار کردن سطوح: (رنده‌های دستی و برقی، سنباده‌های مختلف)

• ایجاد لبه‌های تزئینی یا کاربردی: (روتر و قالب‌های آن)

• ایجاد اتصالات چوبی (دقیق و مستحکم): (اسکنه، اره فارسی‌بر، رنده زبانه‌زن، روتر، رنده شیارزن) - اتصالاتی مثل فارسی، زبانه و شانه، نیم‌نیم، فاق و زبانه، اتصال با میخ و چسب.

• ایجاد سوراخ‌های دقیق: (دریل ستونی، دریل دستی، مته‌های مختلف)

• محکم بستن قطعات: (گیره‌های مختلف)

• اتصال قطعات به هم: (چکش، میخ، پیچ‌گوشتی، پیچ، چسب چوب، منگنه‌کوب، میخکوب)

• آماده‌سازی نهایی سطح: (سنباده‌زنی، بتونه‌کاری، لکه‌زنی، روغن‌کاری، لاک‌زنی)

نکات مهم:

• ایمنی: نجاری نیازمند رعایت دقیق نکات ایمنی (عینک، محافظ شنوایی، ماسک گردوغبار، نگه‌دارنده‌های مناسب، آشنایی با عملکرد ایمن ابزارها) است.

• نگهداری ابزار: تیز نگه داشتن تیغه‌ها (اسکنه، رنده، اره‌ها) و نگهداری مناسب ابزارها برای عملکرد و ایمنی حیاتی است.

• انتخاب ابزار: نوع پروژه و سطح مهارت نجار تعیین‌کننده ابزارهای مورد نیاز است. یک نجار حرفه‌ای معمولاً مجموعه بسیار کامل‌تری نسبت به یک نجار تازه‌کار یا هابزی دارد.